स्थानिक सरकार महाराष्ट्रात राज्य स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या सर्वसाधारण रचनेचे पालन करते आणि शहरी स्थानिक शासन आणि ग्रामीण स्थानिक शासन अशा दोन प्रकारात त्याचे वर्गीकरण केले जाते.
शहरी स्थानिक शासन
राष्ट्रीय लोकसंख्या 31.16% च्या तुलनेत 42.२3% लोकसंख्या शहरी भागात राहणारे महाराष्ट्र हे भारतातील तिसर्‍या क्रमांकाचे शहरीकरण असलेले राज्य आहे. 2001 -11 मध्ये शहरी लोकसंख्या 23.7 टक्क्यांनी वाढून 5.08कोटी झाली आहे आणि आता शहरी भागात राहणार्यंची संख्या सर्वाधिक आहे. महाराष्ट्रात 255 वैधानिक शहरे आणि 279 जनगणने आहेत
नगरपालिका कायदे
महाराष्ट्रात तीन महानगरपालिका अधिनियम अमलात येत आहेत;
कायद्याचे नाव
प्रभाव क्षेत्र
महाराष्ट्र नगरपरिषद, नगरपंचायती व औद्योगिक नगरी अधिनियम, 1965
महाराष्ट्रातील सर्व नगरपालिका, नगरपंचायती आणि औद्योगिक नगरे
महाराष्ट्र महानगरपालिका ए.सी.
बृहन्मुंबई महानगरपालिका वगळता महाराष्ट्रातील सर्व महानगरपालिका
मुंबई महानगरपालिका अधिनियम, 1888.
बृहन्मुंबई महानगरपालिका
महाराष्ट्र महानगरपालिका अधिनियमाचा कलम 3 आणि महाराष्ट्र नगरपरिषद, नगर पंचायत व औद्योगिक शहर अधिनियम 1965 मधील कलम 3.4 आणि, 341 अ त्यांच्या लोकसंख्येवर आधारित शहरी भागाची विभागणी करतात.
महाराष्ट्रातील नगरपालिका अधिनियमानुसार शहरी भागाचे प्रकार
प्रकार
लोकसंख्या निकष
स्थानिक मंडळाचा प्रकार
मोठे शहरी क्षेत्र
लोकसंख्या 3,00,000 पेक्षा जास्त
महानगरपालिका
लहान शहरी क्षेत्र
प्रकार अ
1,00,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्या
नगरपरिषद
प्रकार ब
40,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्या परंतु 1,00,000 पेक्षा जास्त नाही
प्रकार क
40,000 किंवा त्यापेक्षा कमी लोकसंख्या परंतु 25,000 पेक्षा जास्त
संक्रमणकालीन क्षेत्र
10,000 ते 25,000 पर्यंत
नगर पंचायत
पुढे, लोकसंख्येच्या आधारावर, अधिनियमांमध्ये प्रत्येक प्रकारच्या स्थानिक सरकारमध्ये किमान आणि जास्तीत जास्त नगरसेवक / वॉर्डांची परवानगी देण्यात आली आहे.
महाराष्ट्रातील नगरपालिकांना मंजूर किमान व जास्तीत जास्त नगरसेवकांची संख्या
लोकसंख्या श्रेणी
Minimum
वाढती संख्या
Maximum
महानगरपालिका
24 लाखांहून अधिक
145
1 लाखांच्या प्रत्येक अतिरिक्त लोकसंख्येसाठी एक अतिरिक्त नगरसेवक
221
24 लाखांपर्यंत 12 लाखांहून अधिक
115
12 लाखांहून अधिक 40,000 लोकसंख्येसाठी एक अतिरिक्त नगरसेवक
145
12 लाखापर्यंत 6 लाखांपेक्षा जास्त
85
२० लाखांच्या 6 लाखांपेक्षा जास्त लोकसंख्येसाठी एक अतिरिक्त नगरसेवक
115
3 लाखांपेक्षा जास्त 6 लाखांपर्यंत
65
3 लाखांहून अधिक 15,000 लोकसंख्येसाठी एक अतिरिक्त नगरसेवक
85
नगरपरिषद
वर्ग ‘अ’ नगरपरिषद
38
१,००,००० पेक्षा जास्त लोकसंख्येच्या प्रत्येकी 12 ,000,000 लोकांसाठी एक अतिरिक्त निवडलेला नगरसेवक असावा
65
वर्ग ‘ब’ नगरपरिषद
23
5,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्येच्या प्रत्येक 40,000 लोकांसाठी एक अतिरिक्त निवडून आलेला नगरसेवक असावा
37
वर्ग ‘क’ नगरपरिषद
17
3,000 पेक्षा जास्त लोकसंख्येच्या प्रत्येक 25,000 साठी एक अतिरिक्त निवडलेला नगरसेवक असावा
23
नगर पंचायत
नगर पंचायत
17
–
17
नगरपालिका
महाराष्ट्रात 226 नगरपालिका आहेत. काही नगरपालिका आहेत:
नाव
शार
जिल्हा
स्थापना केली
ग्रेड
लोकसंख्या (२०११)
पार्टी इन पॉवर
गोंदिया नगर परिषद
गोंदिया
गोंदिया जिल्हा
अ
BJP
काटोल नगरपरिषद
कातोल
नागपूर जिल्हा
अ
NCP
साईलू नगरपरिषद
साईलू
परभणी
1951
ब
46,915
तिरोरा नगरपरिषद
तिरोरा
गोंदिया जिल्हा
1957
क
27,515
BJP & INC
प्रभाग समित्या
महाराष्ट्र नगरपरिषदांचे कलम 66अ, नगरपंचायत व औद्योगिक नगररचना अधिनियम 1965 मध्ये 3 लाखांपेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या नगरपालिका क्षेत्रात प्रभाग समित्या स्थापन करण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत.अशाप्रकारे नगर पंचायत आणि टाइप बी आणि सी नगरपरिषदांना आपोआप प्रभाग समित्या स्थापन करण्यात, तसेच 3 लाखांपेक्षा कमी लोकसंख्या असलेल्या टाईप ए नगरपरिषदांना दिलासा मिळाला आहे. एकापेक्षा अधिक प्रभागात एक प्रभाग समिती गठित होऊ शकते आणि अशा प्रभागांची संख्या ठरविण्याबाबत पालिका समितीच्या निर्णयावर अवलंबून आहे.
महाराष्ट्र महानगरपालिका अधिनियम कलम 29 अ अ नुसार महानगरपालिका असलेल्या भागात प्रभाग समित्यांची स्थापना करण्याचे आदेश दिले आहेत. हे लोकसंख्येच्या आकारानुसार वॉर्ड समित्यांची संख्या किती बनवते याबद्दल अधिक तपशील देते:
ग्रामीण स्थानिक शासन
जिल्हा परिषद
जिल्हा परिषद (सामान्यत: झेडपी म्हणून ओळखली जाते) ही भारतातील जिल्हा पातळीवरील स्थानिक सरकारी संस्था आहे. हे जिल्ह्याच्या ग्रामीण भागाचे प्रशासन पाहते आणि त्याचे कार्यालय जिल्हा मुख्यालयात आहे.
महाराष्ट्रात 34 जिल्हा परिषद खालीलप्रमाणे आहेत.
1 ठाणे जिल्हा परिषद
2 पालघर जिल्हा परिषद 3 रायगड जिल्हा परिषद 4 रत्नागिरी जिल्हा परिषद 5 सिंधुदुर्ग जिल्हा परिषद 6 नाशिक जिल्हा परिषद 7 धुळे जिल्हा परिषद 8 नंदुरबार जिल्हा परिषद 9 जळगाव जिल्हा परिषद 10 अहमदनगर जिल्हा परिषद 11 पुणे जिल्हा परिषद 12 सातारा जिल्हा परिषद 13 सांगली जिल्हा परिषद 14 सोलापूर जिल्हा परिषद 15 कोल्हापूर जिल्हा परिषद 16 औरंगाबाद जिल्हा परिषद 17 जालना जिल्हा परिषद
18 परभणी जिल्हा परिषद 19 हिंगोली जिल्हा परिषद 20 बीड जिल्हा परिषद 21 नांदेड जिल्हा परिषद 22 उस्मानाबाद जिल्हा परिषद 23 लातूर जिल्हा परिषद 24 अमरावती जिल्हा परिषद 25 अकोला जिल्हा परिषद 26 वाशिम जिल्हा परिषद 27 बुलढाणा जिल्हा परिषद 28 यवतमाळ जिल्हा परिषद 29 नागपूर जिल्हा परिषद 30 वर्धा जिल्हा परिषद 31 भंडारा जिल्हा परिषद 32 गोंदिया जिल्हा परिषद 33 चंद्रपूर जिल्हा परिषद 34 गडचिरोली जिल्हा परिषद
पंचायत समिती
पंचायत समिती ही भारतातील सोपी ब्लॉक स्तरावर एक स्थानिक सरकारी संस्था आहे. हे एकत्रितपणे ब्लॉक म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या खेड्यांसाठी कार्य करते. पंचायत समिती ही ग्रामपंचायत आणि जिल्हा परिषद यांच्यातील दुवा आहे.
महाराष्ट्रात 355 पंचायत समित्या किंवा ब्लॉक पंचायत आहेत
ग्रामपंचायत
ग्रामपंचायती ही गाव पातळीवरील स्थानिक स्वराज्य संस्था आहेत. ते पंचायती राज व्यवस्थेचे कोनशिला आहेत. पाचशेपेक्षा जास्त लोकसंख्या असलेल्या खेड्यांमध्ये एक ग्रामपंचायत स्थापन केली जाऊ शकते. या गावांची लोकसंख्या पाचशेपेक्षा कमी असल्यास दोन किंवा त्यापेक्षा जास्त गावांसाठी एक सामान्य ग्रामपंचायत आहे, ज्यानंतर त्यास गट-ग्रामपंचायत म्हटले जाते.
महाराष्ट्रात 28,813 ग्रामपंचायती आहेत.
निवडणुका
दर पाच वर्षानंतर महाराष्ट्र राज्य निवडणूक आयोग सर्व स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये निवडणुका घेतो
Serch Your Dream Jobs
